Ehli sünnet Kur'ân-ı Kerîm ile sünnet-i nebeviyyeye temessük edip, doğru yoldan sapmayan kimselerdir. Zamanımızda müslümanların kahir ekseriyeti bu fırkadandır. İnanç yönünden ne ifratı ne de tefriti vardır. Ehli sünnet'in inançları özetle şöyledir: Cenabı Allah (cc) bütün kemal sıfatlarla muttasıftır. Hiçbir eksiği yoktur. Her şeyin halikı O'dur. Zatında bir olduğu gibi sıfatlarında da birdir. Ezelîdir. Hiç bir şey yokken O var idi. Ebedîdir. Varlığı sonsuzdur.

 

Mutezile, hicretin birinci asrında ortaya çıkan İslâmî bir fırkadır. Abbasi devletinin ilk günlerinde büyük rol oynamıştır. En bariz iddiaları büyük günah işleyen kimsenin ne mü'min ne de kâfir olduğudur. Ehli sünnet ve'l Cemaat fırkasına muhalefetleri şu yedi meselede toplanmaktadır. a-Katil, zina ve içki içmek gibi büyük günahları işleyen kimse tevbe etmezse ne mü'min ne kâfirdir; ikisinin arasındadır. b-İnsan, bizzat kendi fiilini yaratır. Allah'ın onda hiçbir tesiri yoktur. Kader, kulun fiilinde cari değildir. Bundan dolayı Mûtezile'ye, Kaderiyye de denilir. c-Cenâb-ı Hakk'ın zatından başka bir şey yoktur. Yani Allah sıfat-ı sübûtiye ile muttasıf değildir. d-Kur'ân-ı Kerîm Allah'ın kelamı olup mahlûkudur. e-Allah Teâlâ (cc) âhirette görülmeyecektir. f-Eşyanın güzellik ve çirkinliği şeriat ile değil, akıl ile sabittir. g-Kul için hangisi iyi ise Allah onu yapmaya mecburdur. Mutezile fırkası uzun zaman mücadele vererek asırlarca yaşayabilmiş. Nazzâm, Câhız ve Zemahşerî gibi büyük dehâya sahip olan bir kadro yetiştirmeğe muvaffak olmuştur. Bununla beraber zamanla bu zihniyet zayıflamış ve onu savunan belli bir cemaat da kalmamıştır.

 

Şîa, Hz. Ali tarafını tutup, hilâfetin onun ve zürriyetinin hakkı olduğuna, kıyamete kadar bu hakkın onlardan çıkmayacağına inananlardır. İnanç yönünden Ehli sünnet ve'l-Cemaat'tan ayrı olduğu gibi amel yönünden de ayrıdır. Bu fırka Hz. Ali'ye karşı aşırı sevgi duyduğundan dolayı onun hasımlarını küfür ve dalalet ile itham edecek kadar ileri gidiyorlar. Şia'nın bir kısmı, Kur'ân-ı Kerîm'in açık hükümlerine ters düştüğü için müslüman sayılmaz. Meselâ beş vakit namaz ile Ramazan orucunu inkâr eden bir kısım Râfızilerle peygamberliğin Hz. Muhammed'e (sa.) değil, Hz. Ali'ye geldiğine ve Hz. Aişe'nin Hz. Muhammed (sa.)'e hıyanet ettiğine inanan, Hindistan ve Pakistan'da bulunan İsmâiliyye fırkası gibi. Şia'nın diğer kısmı ehli bidat ise de müslüman sayılır. Meselâ Yemen'de bulunan Zeydiyye fırkası Hz. Ali'nin, imamete daha müstahak olduğuna, bununla beraber üst varken astın da halife olabileceğine inandıkları için Hz. Ebû Bekir ile Hz. Ömer ve Osman'ın hilâfetini reddetmiyorlar. Şiiler arasında Ehli sünnet'e en yakın fırka bu fırkadır. Caferiyye - İmârniyye fırkasına gelince; bunlar, tefsir sahibi olan Tabarasi gibi zevat müstesna ifrat etmektedirler. Bunlar ashabın birçoklarını tekfir ederek Ebû Bekir (ra.) ile Ömer (ra.)'i gasıp olarak nitelemektedirler. Aynı zamanda Al-i Beyt yoluyla rivayet edilmeyen hiç bir hadîs-i nazarı itibara almadıklarından Buhâri ile Müslim başta olmak üzere Kütübü Sitte-i Sahiha'yı kabul etmemektedirler.

 

Haricîler, Hz. Ali ile Muâviye arasındaki ihtilâfı halletmek için hakeme başvurulunca Hz. Ali'nin hata ettiğine hükmederek kendisine karşı gelenlerdir. Bunların Ehli sünnet ve'l-Cemaat'e muhalefetleri şu meselelerdedir: a-İslâmî hükümleri teker teker bilmeyen müslüman değildir. b-Büyük günah işleyen kimseler müslüman sayılmazlar. c-Küçük yaşta ölenler imân ve küfürde babalarına tâbidir. d-Allah yalnız hayrı murad eder, şerri murad etmez.

Haricîlerin her ne kadar birçok hataları varsa da küfürlerini gerektiren kesin bir belge de yoktur. Biz ehli kıbleyi tekfir etmekten sakınmakla me'muruz. Ayrıca Hz. Ali (ra.) bunların müslüman olduklarını belirterek şöyle buyurur: "Kardeşlerimiz bize karşı geldiler".

 

 

Müsebbihe: Allah Teâlâ'nın yarattıklarına benzediğine inanan bir fırkadır. Ehli sünnet'e muhalefet ettikleri meseleler:

a-Allah Teâlâ (haşa) yaratıklara benzer.

b-Bazı zevata hulul edip birleşir.

 

Mürcie, iyi amelin küfre fayda vermediği gibi masiyetin de İmâna zarar vermeyeceğine inananlardır. Ehli sünnet'e muhalefet ettikleri meseleler:

a-Mü'min olan kimse günah işlese de mü'min olduğu için günah kendisine zarar vermez.

b-Mü'min olan kimse günah işlese de kendisine azâb edilmeyecektir.

 

Cebriye, insanların yaptıkları işlerde iradesiz olduğuna inananlardır. Ehli sünnet'e muhalefet ettikleri meseleler:

a-İnsan cansız mahluk gibidir. Hiç bir kudreti yoktur.

b-Allah Teâlâ, hâdise olmadan onu bilmez.
c- Âhirette belli bir müddet geçtikten sonra Cennet ve Cehennem içindekilerle beraber yok olacak.